تعریف کارورزی
امروزه و به خاطر آنکه واژه کارورزی کاربردهای فراوانی دارد، گاهی اوقات به سختی می‌توان منظور گوینده را از واژه کارورزی استنباط کرد. در حقیقت می‌توان هر تجربه آموزشی را که با شغل ترکیب شود، کارورزی نامید و همین ترکیب است که کارورزی را به ابزاری منحصر به فرد برای کنکاش شغلی تبدیل می‌کند.
اصل کلمه کارورزی به واژه کارورز برمی‌گردد و به فردی گفته می‌شود که در حین تحصیل در آموزش عالی و یا بلافاصله بعد از پایان دوران تحصیل و تنها با هدف کسب تجربه و مهارت کاری و عملی در مؤسسه‌ای مشغول بکار می‌شود کارورزی می‌تواند برای افراد حالت اجباری یا اختیاری داشته باشد. یعنی کارورز گاهی اوقات باید برای گذراندن دو یا سه واحد درسی در دانشگاه به دوره کارورزی روی بیاورد و یا اینکه خودش به طور داوطلبانه در یک واحد صنعتی یا اداری مشغول کاربدون دستمزد شود. دوره کارورزی امکان و فرصتی برای آشنایی دانشجویان با محیط کار محسوب می‌شود که نه تنها باعث افزایش قابلیت‌های آنان برای اشتغال در آینده می‌شود بلکه به کارورزان قدرت انتخاب بیشتری در انجام وظایف ارائه شده می‌دهد تا بتوانند بهتر به علاقمندی‌ها و گرایش‌های خود در زمینه‌های مختلف پی برده و نقاط ضعف و قوت کار خود را ارزیابی کنند. مثلاً حضور در کتابخانه برای کارورز، برخورد با واقعیت‌ها را به دنبال دارد. در واقع می‌توان اصول نظری که اساس یک مصاحبه خوب در بخش مرجع را تشکیل می‌دهند به بهترین شکل در کلاس درس تدریس کرد اما روش‌های ارتباطی واقعی را فقط از طریق تمرین و برخورد با مراجعه‌کننده می‌توان کسب کرد و در مرحله عمل است که کارورز قادر به برقراری ارتباط گفتاری یا کلامی و افزایش مهارت‌های ارتباطی گفتاری و غیر گفتاری خواهد شد. آشنایی با منابع مرجع به خاطر نیازهای فوری و سرعت عمل داشتن در امر اطلاع‌رسانی همه از مزایای حضور در کتابخانه محسوب می‌شوند.کارآمد شدن‌دانشجویان‌در هر زمینه‌ای و همچنین مهیا کردن آنها برای اشتغال ، چیزی‌فراتر از آموخته‌های‌نظری‌کلاس‌درس‌را می‌طلبد و نتایج‌مثبتی‌که‌ازهمپاشدن‌علم‌با عمل‌حاصل‌می‌شود بر هیچ‌کس‌پوشیده‌نیست. کارورزی به دانشجویان فرصت می‌دهد تا به بهترین نحو از یک محیط کاری عینی تجربه کسب کنند. امروزه در جهان، کارورزی‌بهترین گزینه برای انجام کنکاش شغلی به شمار می‌رود. در واقع کارورزی یک تجربه دست اول و عملی است که به دانشجویان اجازه می‌دهد بهترین نتیجه‌گیری‌ها را درباره ارتباط احتمالی خود و یک زمینه شغلی، انجام دهند. از همه مهمتر اینکه کارورزی می‌تواند به دانشجویان مهارت های شغلی مهمی را همانند برقراری ارتباط، تعهد کاری، وقت شناسی، حل مساله، کارگروهی، خودمدیریتی، برنامه‌ریزی و سازماندهی و آشنایی با فن‌آوری بیاموزد که امروزه برای شاغل شدن بسیار واجب و ضروری هستند. اما متأسفانه کارورزی در سیستم آموزش عالی کشور ما چندان از سوی دانشجویان جدی گرفته نمی‌شود. به نظر می‌رسد دلیل این امر عدم آشنایی دانشجویان با ضرورت آمادگی شغلی در دوران دانشجویی و عدم اطلاع از نقش حیاتی کارورزی در آمادگی شغلی باشد. همچنین به نظر می‌رسد در حال حاضر دفاتر ارتباط با صنعت دانشگاهها که مسوول تسهیل امر کارورزی هستند، هنوز درک صحیح و کاملی از مفهوم کارورزی ندارند. به همین دلیل است که اکثر کارورزان ما ابتدایی‌ترین اصول و مقررات محیط کار نظیر نحوه برخورد با مجموعه کارمندی و کارگری را نمی‌دانند و در نتیجه قادر به استفاده بهینه از این دوره حیاتی نمی‌باشند. بطور کلی احساس نیاز عامل مهمی برای به حرکت درآمدن و به حرکت درآوردن است. اگر دانشگاه از طریق دفاتر ارتباط با صنعت این احساس نیاز را در دانشجو بوجود بیاورد که برای ورود به بازار کار باید آنچه را که در اینجا بصورت تئوری می‌آموزد،اجرا کند، آنوقت دانشجو قدر هر ثانیه دوره کارورزی خود را خواهد دانست، زیرا او نیاز را حس کرده است. چنین دانشجویی وقت و انرژی زیادی صرف می‌کند و مصمم است تا گوی سبقت را از دیگران برباید تا شغل شایسته‌ای پیدا کند و در آن موفق شود. درحقیقت دانشجویانی که از یک سو بنیه علمی خود را تقویت می‌کنند و از سوی دیگر خود را از نظر عملی و کاربردی آماده می‌کنند، براحتی وارد بازار کار می‌شوند و حتی حاضر به کار کردن با حقوق‌ها و دستمزدهای پایین نیستند. با بررسی‌های‌انجام‌شده‌توسط‌محققان، به‌نظر می‌رسد که‌برای‌انجام‌یک‌کارورزی‌صحیح‌و مؤثر عواملی‌همچون‌مدیریت، برنامه‌ریزی‌صحیح، نوع‌کارارائه‌شده‌به‌کارورز،میزان‌اعتبار دورهِ‌کارورزی‌و حمایت‌های‌جانبی‌از کارورز دخیل‌هستند. در ضمن لازم است دانشگاهها از طریق برگزاری کلاسها و جلساتی دانشجویان را با اهمیت و ضرورت استفاده بهینه از دوره کارورزی آشنا سازند. به طور ایده‌آل، امید می‌رود کارورزی به شغل نهایی دانشجویان در آینده تسری یابد. تجربه کارورزی و تجربه‌های مشابه می‌توانند ابزار ارزشمندی برای کنکاش شغلی باشند به شرط آنکه دانشجویان با تعهد و صداقت به آنها بپردازند. اگر کارورزی، فرایند تفکر بر روی عملکرد و خودسنجی را به دانشجویان بیاموزد، بسیار مفید واقع شده است.رسالت مراكز آموزش عالی در تولید علم و گسترش دانش بر اساس ارزشها و فرهنگ جامعه ، خود مبتنی بر ارزشها و فرهنگ بومی جامعه ، خود مبتنی بر گام های ابتدایی در آشنا سازی كودكان و نوجوانان در مقاطع پائینتر تحصیلی با روش های گروهی ،اكتشاف ، حل مساله و رشد تفكر انتقادی و در ادامه پیگیری تخصصی آنها در مقاطع مختلف آموزش عالی است. در این راستا مدیران مراكز آموزشی كه با انسان و تربیت او سر و كار دارند باید به اهمیت نقش و وظیفه خود آگاه باشند.توسعه و اثر بخشی سازمان های آموزشی (بویژه مدرسه) از طریق خلق و تعلیم معارف و در سایه ی تجربه امكان پذیر است .اگر عمل بدون اندیشه موجد فساد و دوری از اهداف می شود، علم بدون عمل نیز موجب انباشته شدن نظریات نامربوط در مغز شده و آنگونه می شود كه كارآیی مدیران و اثر بخشی سازمانی مدیران مدارسی كه در رشته ی مدیریت و برنامه ریزی آموزشی تحصیل كرده اند تفاوت معناداری با مدیرانی كه در سایر رشته ها درس خوانده اند و بر مبنی تجربه و منش مدیریتی به این پست رسیده اند و این احتمالا بهانه و حتی دلیلی موجه برای تردید مسئولان آموزش و پرورش در كارآیی دروس و فارغ التحصیلان رشته های دانشگاهی بویژه علوم تربیتی باشد. در پی جویی علت این امر آنچه بیش از همه جلب نظر می كند فقدان تجربه ی كاری فارغ التحصیلان در مدارس است آن سان كه حتی بعضی از اساتید این رشته نیز محصول فرآیند تدریس و تحصیل در این رشته را تربیت متخصصان پژوهشگر در عرصه ی مدیریت و نه پرورش مدیر آموزشی می دانند. ارائه دو یا حداكثر چهار واحد كار عملی مدیریت نیز اگر چه تاثیر گذار خواهد بود اما برای حل این مساله كافی نخواهد بود. در راستای پاسخ به این مسئله چند پیشنهاد مطرح می شود: اول اینكه دانشجویان متقاضی ورود به رشته ی مدیریت آموزشی در بدو ورود مورد مصاحبه ی تخصصی و بررسی شخصیت قرار گیرند تا از وجود كاراكترها ی مدیریتی در آنها اطمینان حاصل شود، چه اینكه مدیریت غیر از علم بودن هنر نیز هست. دوم: دانشجویان این رشته از همان ترم های آغازین (همانند دوره های انترنی دانشجویان پزشكی ) دوره های عملی را در مدارس و سایر مراكز آموزشی گذرانده و بازدید های جمعی از مدارس (بویژه آنهایی كه به لحاظ مدیریتی ، موفق شناخته می شوند) داشته باشند.سوم : از مدیران مدارس خواسته شود تا كار ورز را نه بعنوان مزاحم و یا كارگر رایگان محكوم به بیگاری در مدرسه – آنگونه كه برخی دانشجویان تعریف می كنند- بلكه به عنوان مدیر فردای فرایند تعلیم و تربیت بنگرند.در مدیریت مدرسه بعنوان یك سازمان اجتماعی باز از علوم مختلفی از جمله روانشناسی ، فرهنگ و رفتار سازمانی، آمار و روش های تحقیق و نیز نظریه های مدیریت ، روابط انسانی و نظارت و راهنمایی تعلیماتی و ... بصورت گسترده ای استفاده می شود . اموری چون كار گروهی و تیمی ،ایجاد انگیزه و روابط اجتماعی مورد توجه است و روانشناسی سازمانی نیز فرآیندهایی مانند مدیریت كلاس ،ایجاد انگیزه در معلمان ،توجه به نیازها و خواسته های افراد و مشاركت دهی آنها در تصمیم گیری را با هدف ایجاد تعهد بیشتر به پیگیری تصمیمات سازمانی دنبال می كند. تمام این دانشهاباید با تجربه جمع شوند تا بتوانند موجب اثر بخشی مدرسه شوند. اثر بخشی(به معنای حركت صحیح در راستای اهداف سازمانی ) خود به كارآیی افراد سازمان بستگی تام داشته و مدیر در این میان بدلیل اثر گذاری بر كل سازمان مورد عنایت ویژه ای است. كارورزي و كارآموزي مي‌تواند ابزار بسيار مهمي در راستاي آمادگي شغلي دانشجويان و فارغ‌التحصيلان باشد اما بنا به دلائل مختلفي به تدريج در فرهنگ دانشگاه‌هاي ايران رو به اضمحلال است. دوره كارورزي امكان و فرصتي براي آشنايي دانشجويان با محيط كار محسوب مي‌شود كه نه تنها باعث افزايش قابليتهاي آنان براي اشتغال در آينده مي‌شود بلكه به كارورزان قدرت انتخاب بيشتري در انجام وظايف ارائه شده مي‌دهد تا بتوانند بهتر به علاقمندي‌ها و گرايش‌هاي خود در زمينه‌هاي مختلف پي برده و نقاط ضعف و قوت كار خود را ارزيابي كنند.
در اينجا به معرفي برخي مباحث اين دوره مي‌پردازيم:
كارآموز يا كارورز كيست؟
كارورز يا كارآموز داوطلبي است كه بر حسب توانمنديهاي خود و با برخورداري از دانش مقدماتي براي كسب علم (يا يك مهارت) به واحد كارورزي مراجعه مي‌نمايد. اين فرد داوطلبي است كه بطور پايه‌اي اقدام به كسب مهارتي مي‌نمايد. همچنين كارورز يا كارآموز داوطلبي است كه با داشتن دانش تئوريك در رابطه با يك شغل يا مهارت اقدام به كسب معلومات به صورت عملي يا كاربردي مي‌كند.
-
دانشجوي مشغول به تحصيل كه به دنبال محلي براي گذراندن دوره كارآموزي خود مي گردد.
-
دانشجويي كه تمايل دارد در دوران تعطيلات تابستان در يك محيط كه مرتبط با زمينه درسي خود است ضمن كار به كسب تجربه بپردازد.
-
فارغ التحصيل جوياي كار كه به علت نداشتن آشنايي با محيط كاري رشته خود قادر به پيدا كردن كار مناسب خود نيست
-
فارغ التحصيل جوياي كاري كه نداشتن سابقه كاري مانع از آن مي شود كه بتواند در محل دلخواه خود مشغول به كار گردد.
محل كارورزي و كارآموزي كجاست؟
محل كارورزي و كارآموزي محلي است كه با توجه به تعريف قانون كار و مبحث حمايت‌هاي شغلي از تمامي شرايط لازم برخوردار باشد. محل كارورزي و كارآموزي براي كارورز يا داوطلب، محلي است كه مديريت آن از دانش فني و به روز برخوردار بوده و به مهارت يا مهارتهاي لازم مسلط باشد. در اين مكان امكانات آموزشي (تئوريك) و عملي از حد نصاب آموزشي بالاتر است تا مانعي براي يادگيري ايجاد نگردد.
اهمیت کارورزی
در کل هیچ جانشینی برای تجربه عملی وجود ندارد. کارورزی ابزاری برای تبدیل تئوری به عمل و همچنین تلاشی برای ایجاد پیوند‌هایی بین محیط عملی و مراکز آموزشی است. برای انجام کنکاش شغلی نیز کارورزی از بقیه گزینه‌ها مناسب‌تر است. واضح است که هرگز نمی‌توان از طریق مطالعه یا گفت‌وگو با افراد مطلع به اطلاعات کافی و مورد نیاز برای کنکاش شغلی دست یافت. کارورزی یک تجربه دست اول و عملی است که به فرد اجازه می‌دهد بهترین نتیجه‌گیری‌ها را درباره ارتباط احتمالی خود و یک زمینه شغلی، انجام دهید. در ضمن کارورزی ممکن است به کارورز مهارتهایی را بیاموزد که ممکن است دارای آنها نباشد. کنکاش شغلی در طول یک ترم یا در طول فصل تابستان، روش نسبتاً سریع و کم خطری برای کسب اطلاعات درباره یک زمینه شغلی است. این روش به کارورزان فرصت می‌دهد تا میزان علاقه خود را قبل از آنکه برای چند سال متعهد به انجام آن شوند، بسنجند و یا اینکه بدانند برای وارد شدن به یک زمینه شغلی به چه مهارتها یا ملزومات آموزشی نیاز دارند. کارورزی حتی باید به کارورزان کمک کند تا بفهمند از چه بخش‌هایی در یک زمینه شغلی خوششان نمی‌آید.
وضعیت کارورزی در کشور‌های پیشرفته
کشور‌های پیشرفته بــــه منظور پیوند توانایی های دانشگاه و نیازهای بخش خصوصی/ صنعت الگوهای گوناگون بسیاری بکار برده می‌شود که از میان آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
▪ مشاوره
۱) قراردادهای مشاوره‌ای برای حل مسائل آشکار: زمانی است که مدیران صنایع به دانشگاه مراجعه می‌کنند و از محققان در زمینه یک مشکل خاص که با آن مواجه شده‌اند مشاوره می‌گیرند.
۲) قراردادهای مشاوره‌ای برای یافتن و حل مشکلات: بعلت مشغولیت زیاد مدیران صنعت معمولاً بسیاری از مسائل و مشکلات از دید آنها مخفی می‌ماند. در این زمان محققان دانشگاه می‌توانند مشکلات آنها را تشخیص داده و برای آن راه حل پیشنهاد کنند.
شبکه سازی
افرادی که در حین کارورزی ملاقات می‌شوند، ممکن است بعدها به طور شگفت‌آوری در زندگی کارورزان دوباره ظاهر شوند، به ویژه اگر کارورزان به فعالیت در آن زمینه شغلی یا زندگی در همان شهر ادامه دهند. برای مثال ممکن است یکی از همکاران سابق کارورزان در یک دوره کارورزی به همکار، رئیس، مشتری و یا حتی مربی آنها بدل شود.
مزایای دو جانبه
همانطور که کارورزان مشغول کارورزی برای یک سازمان هستند، ممکن است آن سازمان نیز درحال ارزشیابی آنها باشد و اگر کارورزان تصمیم بگیرند که علاقمند هستند پس از کارورزی در آن سازمان مشغول به کار شوند، آنوقت دوره کارورزی می‌تواند برگ برنده کارورزان باشد. در واقع امروزه بسیاری از کارفرمایان مایل هستند تا کارمندان جدید خود را از میان کارورزان خود انتخاب کنند زیرا آنها شناخت بهتری نسبت به این افراد دارند.
توسعه آموزش و برنامه‌های آموزشی
۱) دوره‌های کوتاه مدت: این دوره‌ها توسط اساتید دانشگاهی و بر اساس نیاز مدیران و کارشناسان صنعت، طراحی و اجرا خواهد شد تا نیاز فوری به مهارت جدید نیروی انسانی مورد نیاز صنعت برطرف شود.
۲) دوره‌های تکمیلی با مدرک مشترک: این دوره‌ها که اغلب در مقاطع کارشناسی ارشد و توسط متخصصین دانشگاهی و صنعتی به کمک هم طراحی و اجرا می شوند نقش موثری در افزایش بهره‌وری و کارآیی نیروی انسانی و سیستم آموزشی دانشگاه دارد، بطوری‌که اغلب پروژه‌های دانشجویی در این روش به نوآوری و خلق محصول یا خدمات جدید منجر خواهد شد.
۳) دوره های مداوم آموزش کوتاه مدت: این دوره‌ها با هدف به‌روز نگه داشتن اطلاعات فنی و علمی کارشناسان بخش صنعت طراحی و با مشارکت صنعت انجام می‌پذیرد.
۴) دوره های میان‌مدت و بلندمدت: این دوره‌ها اغلب برای ایجاد مهارت جدید در نیروی انسانی شاغل به کار طراحی و اجرا می‌گردد.
كارورزي و كارآموزي در ايران
كارورزي و كارآموزي يكي از ابزارهاي مهم تربيت نيروي انساني در حوزه تحصيلات عالي است . دانشگاه علاوه بر آموزش بايد در پژوهش و خدمات رساني به صنايع نقش مهمي را ايفا كند. متأسفانه وضعيت دانشگاهها در ايران به گونه‌اي است كه بيشتر به انتقال دانش‌هاي تئوري مي‌پردازد، بدون اينكه زمينه جذب دانش انتقال يافته فراهم شده باشد. كارورزي مي‌تواند ابزار بسيار مهمي در راستاي ايجاد چنين زمينه‌اي باشد اما بنا به دلائل مختلفي به تدريج در فرهنگ دانشگاه‌هاي ايران رو به اضمحلال است. در ضمن در ايران اكثر دانشجويان و اساتيد به علت شباهت ظاهري اين دو واژه آن را يكي مي‌دانند و تفاوتي بين آنها قائل نمي‌شوند و از دو عنوان براي يك منظور استفاده مي‌كنند. بعنوان مثال، بر طبق مصوبه آموزش عالي سابق، دانشجويان رشته كتابداري و اطلاع‌رساني در مقطع ليسانس موظف به گذراندن 952 ساعت كار عملي در كتابخانه و مراكز اطلاع‌رساني هستند كه از آن تحت عنوان كارآموزي ياد مي‌شود. با اين حال اكثر دانشجويان در عين مفيد خواندن واحد كارآموزي آن را خسته‌كننده مي‌دانند و با اين كه به ضرورت انجام آن واقف‌اند بجاي توجه به كاربرد آن به گرفتن نمره‌اي اكتفا مي‌كنند. يا در رشته كامپيوتر فرد مي‌بايست 160 الي 240 ساعت كارآموزي داشته باشد.کارورزی دررشته مدیریت آموزشی ۲۱۶ساعت ودر ۴واحددرسی ارایه می شود
اهمیت مدیریت آموزشی وجایگاه کارورزی در آن
یکی از مهم ترین ظریف ،ترین وموثرترین مدیریت ها،مدیریت آموزشی است زیرا این نوع از مدیریت در فرایند یاددهی ـیادگیری ، افزایش بهره وری سازمان های آموزشی وتحقق اهداف هریک از دوره های تحصیلی تاثیر بسیاری دارد از عوامل موثر در موفقیت مدیریت آموزشی ،تربیت مدیرانی صالح ،عالم وباتجربه است زیرا به کمک مدیران شایسته ودارای صلاحیت عمومی ،حرفه ای ومهارت های انسانی ،ادراکی وفنی سازمان های آموزشی متحول وزمینه برای بروز خلاقیت ها ونوآوری ها ونیز ایجاد تغییرات لازم فراهم می شود ،همچنین رشد هماهنگ وهمه جانبه کودکان،نوجوانانوجوانان واستفاده بهینه از منابع انسانی ومادی هر واحد آموزشی ممکن خواهد شد دوره های آموزشی رسمی بلند مدت وکوتاه مدت در تربیت مدیران شایسته سهم عمده ای دارد آموزش مدیران ممکن است در سطوح کاردانی،کارشناسی،کارشناسی ارشد ودکترا صورت می گیرد ومی توانیم علاوه بر دوره های رسمی دانشگاهی ،دوره های باز آموزی مدیران را طراحی واجرا کنیم به این منظور ،دربرنامه ریزی آموزشی وزارت علوم ،تحقیقات وفناوری ووزارت آموزش وپرورش ،رشته های گوناگون مدیریت ومدیریت آموزشی گنجانده شده است کارورزی در رشته مدیریت آموزشی طبق برنامه مصوب طی دو نیم سال در دانشگاه عرضه می شود در نیم سال اول ۲واحد با عنوان کارورزی۱،در نیم سال دوم نیز ۲واحدتحت عنوان کارورزی ۲عرضه می شود ،بنابراین ۴وواحد از دروس دانشجویان رشته مدیریت آموزشی در سطح کارشناسی به کارورزی ۱و۲اختصاص دارد.در برنامه تصویب شده آمده است که دانشجویان باید پیش نیاز لازم را بگذرانند در دانشگاه نیز مانند مراکز تربیت معلم درس کارورزی ۱و۲ به صورت مستمر ودر سال آخر تحصیل دانشگاهی عرضه می شود در برنامه مصوب آمده است که دانشجویان باید۲۱۶ساعت برای کارورزی ا و۲۱۶ساعت برای کارورزی ۲ در مدرسه وسازمان های اداری فعالیت عملی وکارورزی داشته باشند.